کتاب زبان روسی فرهنگ روسی به فارسی ( برای زبان آموزان مقدماتی) اثر دکتر راهله ضیایی، از انتشارات کتابسرای وصال در گروه فرهنگ لغت به زبان روسی و مجموعه روسی به فارسی قرار دارد و توضیحات کتاب روسی به شرح ذیل می‌باشد:

سخن مؤلف

خدای را سپاس میگویم که توفیق رسیدن به این هدف را نصیبم کرد و در طی این مسیر برای نگاشتن هر سطر از این اثر وجودم را سرشار از امید، تجربه و عشق نمود. عشق به دانش، به عزیزانم و به هدفم تا بیشتر یاد بگیرم، بهتر یاد بدهم و استوارتر قدم بردارم.

انجام هر ایدهای برای اولین بار همانند تجربهی اولین پرواز، اولین اکتشاف یا اولین اختراع پر از ناشناختگی است. تألیف یک فرهنگ کار جدیدی نیست، اما ایدهی تغییرات اساسی، جدا از مطالعه‌ی بسیار و تلاش مضاعف، جرأت میخواهد که به یاری خداوند برای من اتفاق افتاد.

نتیجه‌ی سالها بررسی و مطالعه درمورد روشهای زبانشناختیِ یادگیریِ زبان، من را بر آن داشت تا در این فرهنگ برای یادگیری اسامی با شبیه‌سازی آموزش به روش زبان مادری، از روشی نوین استفاده کنم که پیشتر در فرهنگهای زبان روسی اتفاق نیافتاده بود و در آینده میتواند گامی مهم در تألیف فرهنگها و آموزش زبان روسی باشد.

این تلاش را به خانواده بزرگوارم تقدیم میکنم و از خداوند یکتا طلب یاری و روشنی راه دارم.

راهله ضیایی

دی ماه 1399

دانلود نمونه صفحه کتاب

پیشگفتار

این فرهنگ با توجه به ضرورت تنوع‌بخشی و افزایش فرهنگ‌های روسی به فارسی در منابع آموزشی، و با هدف رفع نیاز زبان‌آموزان مبتدی به واژگان و ترکیبهای کاربردی در ابتدای روند آموزش زبان روسی به روش زبان مادری، تدوین شده است و شامل بیش از 2000 واژه به همراه مثالهای مرتبط بوده که با فراوانی بیشتر از متون آموزش زبان روسی به خارجیزبانان جداسازی شده و مورد استفاده قرار گرفتهاند.

به‌عنوان فرهنگی برپایه بسامدگیری، نقش اصلی این فرهنگ در آموزش زبان، تأمین مواد زبانی مناسب برای فرایند یادگیری مهارتهای زبانی؛ پی بردن به مؤلفه‌های فرهنگی یک جامعه‌ی زبانی از طریق بررسی واژگان در جملات و ترکیبها؛ و تسهیل یادگیری واژه‌ها و ترکیبهای مفید و کاربردی‌تر در دوران اولیه زبان‌آموزی است.

واژگان فرهنگ حاضر از طریق گردآوری واژگان پرکاربرد به کمک تهیه دامنه بسامد از کتابهای آموزش زبان روسی برای مبتدیان تالیف سالهای 2008 به بعد جمع‌آوری شده اند.

فرهنگ حاضر با دارا بودن واژگان پرکاربرد سطوح A1 و A2، برای زبانآموزان و دانشجویان ایرانی و روسزبان و نیز افرادی که به صورت خودآموز علاقمند به آموختن زبان روسی و یا فارسی هستند، در سطح مبتدی مناسب است.

روند تالیف فرهنگ حاضر به شرح ذیل صورت گرفته است:

شناسایی منابع آموزشی موفق و به روز زبان روسی برای خارجی زبانان؛
تشخیص و گردآوری واژه‌های پرکاربرد با بیشترین فراوانی؛
حفظ مثالها و بافت کلامی واژه‌ها جهت انتخاب معانی پرکاربرد؛
بررسی واژگان بدست آمده در فرهنگ‌های بسامدی پیکره زبان روسی جهت اطمینان از صحت پرکاربرد بودن واژه در زبان روسی معاصر؛
جداسازی واژه‌های برتر؛
چینش مدخلها براساس ترتیب حروف الفبای زبان روسی؛
آوردن نقش دستوری هر مدخل به صورت اختصار قراردادی که جدول مربوط به آن در فرهنگ آورده شده است؛
انتخاب مثالهای ساده و متناسب با مدخل جهت تثبیت آن در ذهن از نظر جنس، صرف و جایگاه تکیه و آوردن معنی برای هر مثال.

انتخاب مثالها و شواهد با توجه به کاربرد امروزی و رایج‌تر واژه‌ها و تجربه‌ی چندین سالهی مؤلف در آموزش زبانهای روسی و فارسی و مشاهده‌ی نیازهای زبان‌آموزان صورت گرفته است.

در روند تالیف از فرهنگ‌های مختلف تک‌زبانه و دو زبانه‌ای مانند فرهنگ فارسی معین، تألیف محمد معین، فرهنگ دو جلدی روسی به فارسی یوری آرونوویچ روبینچیک، فرهنگ انگلیسی به روسی و روسی به انگلیسی مولر، فرهنگ بسامدی زبان روسی امروز، تألیف لیاشفسکایا و شاروف، پیکره ملی زبان روسی و دیگر فرهنگ‌های موجود متناسب بهره گرفته شده است که مشخصات آنها در بخش منابع ذکر شده است.

در این فرهنگ جدول الفبای زبان روسی و جدول تلفیقی تغییرات در پایانه‌های صرفی صفت و اسم پیوست شده‌اند.

مؤلف وظیفه‌ی خود میداند مراتب قدردانی خود را به آقای دکتر آرش گل اندام که در مراحل اولیه پروژه در جمع‌آوری بخشی از واژه‌ها و مثال‌ها همکاری نمودند، خانم دکتر یولیا زوتوا که با نظرات مفید خود کمک شایانی داشتهاند، آقای دکتر حسین شیخی و خانم ایلنا بابایوا برای پاسخگویی نیک‌خواهانه به سؤالات اینجانب در زمینه ویراستاری فارسی و روسی، آقای فتحی رئیس انتشارات “کتابسرای وصال”، خانمها سمانه حاج اله ‌یاری، مهشید عینالیقین و آقایان منوچهر امیری و مجتبی بیرانوندیان که در مرتبسازی واژگان و مثالها همکاری نمودند، ابراز نماید.

همچنین از سرکار خانم عطیه بزرگیزاده که صبورانه و دقیق حروفچینی فرهنگ را به انجام رساندند تشکر ویژه می‌نمایم.

با وجود تلاشهایی که طی سالها برای بینقص بودن این تألیف انجام شده است، این فرهنگ عاری از خطا نیست و مؤلف مشتاق دریافت نظرات و پیشنهادات اندیشمندان مخاطب جهت تکمیل این پروژه در آینده است. خواهشمند است نظرات خود را به نشانی انتشارات “کتابسرای وصال” ارسال نمایید.

نکاتی در مورد ساختار فرهنگ

حذف جنس دستوری در اسامی با هدف یادگیری آن از طریق شمّ زبانی و به کمک وابسته‌های اسمی: در این فرهنگ اسمهای روسی با نشانه‌های جنس همراه نشده اند و یادگیری جنس اسامی به کمک پیوند آنها با وابسته‌های اسمی صورت گرفته است. این روش نوآورانه که در سامانه‌ی ثبت اثر ادبی و هنری وزارت فرهنگ و ارشاد ایران ir به ثبت رسیده است، کمک میکند تا علاوه بر فراگیری اسم و جنس آن به روش زبان مادری و شم زبانی، بهدلیل همراهی اسم با وابسته‌ها، واژه‌ها و پیوندهای بیشتری نیز در ذهن زبان‌آموز جای گیرد. لذا برای تمامی اسامی تا حد امکان یک و یا تعداد بیشتری وابسته‌ی صفتی یا ضمیر ملکی و گاهی بر حسب ضرورت حتی ترکیب با فعل در زمان گذشته آورده شده است. حفظ ترکیب اسمی در ذهن، درست مانند عملکرد یک روسزبان، میتواند به کم کردن خطای جنس دستوری اسامی در ساخت ترکیب‌های اسمی کمک چشمگیری کند.

به‌عنوان مثال در کلمه “مبلمان” که دارای پایانه‌ی “Ь” است و این علامت در پایانه‌های جنس مونث و مذکر مشترک است، برای تشخیص جنس دستوری می‌بایست یا به فرهنگ واژگان مراجعه کرد، یا آن واژه را با وابسته به خاطر سپرد. در مثال زیر با توجه به ترکیب اسم با صفت مؤنث، جنس اسم نیز مؤنث خواهد بود:

ме́бель сущ. مبلمان، مبل

мя́гкая ме́бель مبلِ راحتی

لازم به ذکر است، اگر اسمی در شمار مفرد به کار نرود، با نشانهی мн.ч. (множественное число) همراه شده است.

آوردن مثال برای تمامی مدخلها: با توجه به اینکه هدف این فرهنگ یادگیری به کمک مثال است، تمامی واژه‌ها به تناسب معنا و کاربرد دارای مثال هستند. آوردن مثال کمک زیادی به گسترش و تثبیت بهتر واژه در ذهن، و نیز تشخیص تغییرات دستوری و جایگاه تکیه در آن میکند. در واقع این همان روشی است که یک روسزبان به‌طور طبیعی برای آزمودن درستیِ صرف واژه‌های مختلف در ذهن انجام میدهد: یعنی مقایسه واژه‌های مشابه از نظر ساختار با مثالهای مطمئنِ موجود در ذهن خود.

در انتخاب مثالها برای هر مدخل از نمونه‌های جدیدتر و متداولتر استفاده شده است.

استفاده از نشانه‌های ویرایشی جهت تلخیص یا درک بهتر مطالب:

– پرانتز برای ذکر واژه‌ها و یا عبارات قابل جایگزینی:

носи́ть га́лстук کراوات بستن (پوشیدن)

– کروشه برای افزودن واژه‌های تکمیلی که کاربردشان اختیاری است:

Абоне́нт вре́менно недосту́пен. مشترک [مورد نظر] موقتاً در دسترس نمیباشد.

– نقطه‌ویرگول برای بیان نمونه‌های بیشتر در ترکیب با همان مدخل:

гражда́нская; вое́нная авиа́ция هواپیمایی مسافربری؛ نظامی

بنابراین در مثالها با مشاهدهی علامت “نقطه‌ویرگول” میتوان از آن به‌عنوان “همچنین” یاد کرد. در نمونه‌ی بالا خوانش متن بدین شرح خواهد بود:

гражда́нская авиа́ция, “также” вое́нная авиа́ция

هواپیمایی مسافربری “همچنین“ هواپیمایی نظامی

انتخاب معانی: برای مدخل‌هایی که چندین معنای مختلف دارند انتخاب آن دسته از معانی که در کتابهای آموزشی از کاربرد بیشتر برخوردار هستند در اولویت بوده است. بنابراین از آن دسته از معانی که در کتابهای آموزشی کاربرد نداشتند و یا کاربرد کمی داشته‌اند ممکن است صرفنظر شده باشد.

همچنین معانی منتخب برای مدخلها بدون طبقه بندی بر اساس نقش دستوری و جایگاه کلامی آورده شدهاند تا به فراگیری آزادانه معانی صرفاً بر اساس متن و افزایش ماندگاری آنها در حافظه کمک نمایند.

با توجه به تفاوت موجود در نظام دستوری زبان روسی و فارسی که گاهی باعث دشواری در ترجمه تحت الفظی جملات و ترکیبها می شود، در انتخاب مثالها و معنی آنها سعی شده از جملات و عبارات ساده با ترجمه ساده استفاده شود تا زبان آموز مبتدی به راحتی امکان مقایسه و درک بهترِ تغییرات صرفی و حالت (پادژ) در دو زبان را داشته باشد.

اسامی کشورها از سایر سرواژه‌ها جدا و به انتهای فرهنگ منتقل نشدهاند. این اسامی طبق ترتیب حروف الفبا در کنار سایر مدخلها اما با حرف بزرگ آمدهاند.

مرتب کردن افعال بر اساس صورتهای نمودِ فعل: افعال روسی با هر دو شکل نمود خود آورده شده اند. صورت استمراری (несов.) بهعنوان مدخل درنظر گرفته شده است و در ادامه صورت مطلق (сов.)،

звать – позва́ть гл. صدا کردن، دعوت کردن، نامیدن

لذا جلوی صورتِ مطلق افعال تنها به ذکر نشانه‌ی اختصاری (см.) اکتفا شده است:

позва́ть см. звать

چنانچه فعلی یک صورت نمود کاربردی دارد آن صورت نمود جلوی فعل مشخص شده است:

бе́гать гл. несов. دویدن، فرار کردن، گریختن

از آنجا که صورت مصدری فعل روسی از نظر نمود در بیشتر موارد در فارسی به یک شکل ترجمه می شوند، برای صورت مطلق و استمراری فعل روسی یک مدخل و معانی یکسان آمده است. در مواردی که صورت های مصدری فعل روسی به شکل های مختلف در فارسی ترجمه شوند برای هر یک دو مدخل در نظر گرفته شده است.

همچنین اگر نمود استمراری و مطلق از نظر ترتیب حروف الفبا نزدیک به هم هستند جهت جلوگیری از تکرار، فقط به آوردن صورتِ استمراری اکتفا شده است.

تکیه‌گذاری واژه‌های روسی: روی تمام واژه‌های روسی به جز واژه‌های تکه‌جایی و واژه‌هایی که با حروف کج‌نوشت آورده شده‌اند نشانهی تکیه گذاشته شده است. برخی از واژه‌های روسی دارای دو جایگاه تکیه و در نتیجه دو شکل تلفظ هستند که در این فرهنگ با هر دو تکیه نشان داده شدهاند. مانند: со́зда́л.

در واژه‌ها و ترکیبهای فارسی که خوانش آنها دشوار است جهت تسهیل در خوانش از سیستم پذیرفته شده حرکت‌گذاری فارسی و نشانه‌های زیر و زبری استفاده شده است: نُمرهی خوب، انسانِ شایسته.

برای صفتهای نسبی روسی که به شکل اسم در فارسی بیان می‌شوند، در معنی پیش از اسم فارسی برای اشاره به نقش صفتی آن سه نقطه گذاشته شده است:

дома́щний … منزل

дома́щнее зада́ние … تکلیفِ منزل

برای واژه‌هایی که دارای تکیهگذاری قدیمی‌تر نیز هستند، جایگاه تکیه‌ی امروزی و رایجتر آنها در نظر گرفته شده است. از آن جمله فعل дари́ть به معنای “هدیه دادن” را میتوان نام برد که تکیه گذاری قدیمی آن، به عنوان مثال برای صرف دوم شخص مفرد در هجای دوم дари́шь قرار دارد، اما در این فرهنگ تکیه‌گذاری امروزی آن یعنی да́ришь در نظر گرفته شده است.

منابع

منابع فارسی:

بسامد نگاری و دستاوردهای آن در آموزش، سپهری، مهرداد، مجله زبان و زبانشناسی، سال 2، ش. 1، بهار و تابستان 1385: ص. 47-60.
فرهنگ روسی به فارسی، واسکانیان، گرانت آوانسوویچ، ویراستار و دستیار: شجاعی، محسن، تهران: فرهنگ معاصر، 1396.
فرهنگ فارسی معین ی‍ک‌ج‍ل‍دی‌ ب‍ر اس‍اس‌ ف‍ره‍ن‍گ‌ ش‍ش‌ج‍ل‍دی / ب‍ه‌ک‍وش‍ش‌ واح‍د پ‍ژوه‍ش‌ و ب‍رن‍ام‍ه‌ری‍زی‌ ان‍ت‍ش‍ارات‌ م‍ع‍ی‍ن، محمد‌، ت‍ه‍ران‌: م‍ع‍ی‍ن‌، ۱۳۸۳.
فرهنگ انگلیسی- فارسی حییم مشتمل بر ۴۰۰۰۰ رایج‌ترین و اساسی‌ترین کلمات و اصطلاحات برای دانش‌جویان ایرانی رشته زبان انگلیسی، حییم، سلیمان، تهران: شهرزاد، 1389.
صادقی، علی‌اشرف، فرهنگ جامع زبان فارسی، جلد «آ»، فرهنگستان زبان و ادب فارسی، 1392

منابع روسی:

Англо-русский и русско-английский словарь. 150 000 слов и выражений / В. К. Мюллер. – М.: Эксмо, 2015. – 1200 с.
Клевцова С. Д. Учебный русско-персидский словарь / Под ред. Г. А. Восканияна. М.: Рус. яз., 1975.
Ляшевская О.Н., Шаров С. А. [Электронный ресурс]: Частотный словарь современного русского языка (на материалах Национального корпуса русского языка). М.: Азбуковник, 2009. URL: http://dict.ruslang.ru/freq.php
Национальный корпус русского языка [Электронный ресурс]. URL: https://ruscorpora.ru/new/corpora-freq.html
Ожигов С. И. Словарь русского языка / Под ред. Н. Ю. Шведовой. 14-е изд. стереотип. М.: Рус. яз., 1982.
Орфографический словарь русского языка / АН СССР, Ин-т рус. яз.; Под ред. С. Г. Бархударова и др. 19-е изд., стереотип. М.: Рус. яз., 1982.
Персидско-русский словарь: В 2-х т. / АН СССР, Ин-т востоковедения; Под ред. Ю.А. Рубинчика. 2-е изд., стереотип. с прил. новых слов. М.: Рус. яз. 1983. Т. 1-2.
Русско-Персидский словарь / Сост. И. К. Овчиникова и др.; Под ред. Али Асадуллаева и Л. С. Пейсикова. М.: Сов. Энциклопедия, 1965.
Толковый словарь русского языка / Под ред. Д. Н. Ушанкова. М.: ГИС, 1935 – 1940. Т. 1 – 4.